Zoals kan worden aangetoond voor het Zwitserse geval, moet men het algemene vermogen van gewone burgers om rechtstreeks te beslissen over kwesties van hoge politiek niet onderschatten. Dankzij politieke partijen die in het verleden afstand deden van populisme, kon directe democratie zelfs diepe conflicten overwinnen. De hoop is dat dit de komende jaren zo blijft. Tot slot vormen globalisering en internationalisering van de politiek een uitdaging en enkele nieuwe risico’s voor de directe democratie.
Zijn gewone burgers in staat om hoge politiek te beslissen?
Er wordt vaak beweerd dat gewone burgers autoriteiten kunnen kiezen, maar niet in staat zijn om over hoge politiek te beslissen. Studies tonen inderdaad aan dat veel kiezers weinig weten over het onderwerp waarover ze stemmen. Ze kunnen echter wel een rationele keuze vormen. Ze vertrouwen op partijaanbevelingen of propaganda-leuzen – die de vraag vereenvoudigen. Kiezers volgen echter niet blindelings signalen, maar volgen ook rationele argumenten van de politieke elite en maken intelligent gebruik van heuristiek. Het vermogen van kiezers om politieke kwesties op een rationele manier te beoordelen, mag niet worden onderschat.
Afhankelijk van de te beslissen kwestie wordt het politieke gedrag van mensen meer beïnvloed door traditionele sociale banden, door eigenbelang of door sociale waarden die solidariteit of altruïsme suggereren. Er is dus geen algemeen antwoord op de vraag of de Zwitsers meer stemmen met hun hart, hun portemonnee of op basis van traditionele banden.
De verleiding van het populisme
Met betrekking tot maatschappelijke conflicten is directe democratie ambigu. Aan de ene kant heeft de stem van het volk een hoge legitimiteit, is het een definitieve beslissing en maakt het een einde aan conflicten. Aan de andere kant geeft het de politieke oppositie een bevoorrecht podium om sociale conflicten en verdeeldheid permanent te articuleren. Politieke partijen hebben in het verleden af en toe en op een nogal terughoudende manier gebruik gemaakt van ‘issue-wise opposition’. Directe democratie was in de 20e eeuw in staat om saillante conflicten het hoofd te bieden, dankzij politieke partijen die afstand deden van populisme. De hoop is dat dit ook in de 21e eeuw zo zal blijven.
Directe democratie in internationale aangelegenheden
Zoals eerder vermeld, werd de directe deelname aan internationale aangelegenheden geleidelijk uitgebreid. Tegenwoordig is elk belangrijk internationaal verdrag onderworpen aan een verplicht of een facultatief referendum. In binnenlandse aangelegenheden is een nederlaag bij een volksstemming geen probleem, omdat de autoriteiten bij een tweede stemming een beter project kunnen presenteren. Als een internationaal verdrag echter in een volksstemming wordt verworpen, is dit niet gegarandeerd: de internationale partner is niet verplicht om mee te werken en wil misschien liever niet onderhandelen over een nieuw verdrag. Zo brengt directe democratie in groeiende internationale aangelegenheden een extra risico met zich mee: de Zwitserse regering kan, als ze de aanvaarding van haar onderhandelingsverdragen niet kan garanderen, haar geloofwaardigheid in de internationale arena verliezen.