Het Zwitserse systeem komt grotendeels overeen met een ideaal type consensus- of macht-delende democratie, in tegenstelling tot de meerderheidsdemocratie. In multiculturele samenlevingen kan consensusdemocratie een beter instrument zijn om politieke conflicten op te lossen dan een meerderheidsdemocratie.
Meerderheids- en consensusdemocratie – een vergelijking
Als er een rode draad is in de Zwitserse politieke geschiedenis, is het waarschijnlijk de wens om te voorkomen dat winnaars alles nemen, waardoor de verliezers niets meer hebben – of met andere woorden, machtsdeling. Toch wordt machtsdeling niet alleen beoefend in Zwitserland, maar ook in België, Nederland, Noord-Ierland, Zuid-Afrika of India. Machtsdeling of consensusdemocratie onderscheidt hen fundamenteel van het type meerderheidsdemocratie, dat te vinden is in Groot-Brittannië of Nieuw-Zeeland. Arend Lijphart, een vooraanstaand geleerde die politieke instellingen vergelijkt, heeft dit “consociational”, “machtsdeling” of “consensus” democratie genoemd, in tegenstelling tot het type “majoritair” of “Westminster” model van democratie. De twee modellen van democratie vertegenwoordigen coherente en daarom ideale staatsvormen die de basisideeën maximaliseren om ofwel besluitvorming bij meerderheid ofwel besluitvorming bij consensus mogelijk te maken. De volgende tabel toont een directe vergelijking van meerderheids- en consensusdemocratie. Het is gemakkelijk om Zwitserland en Groot-Brittannië te identificeren als twee staten die overeenkomen met de meeste criteria van een van de modellen..
Democratische machtsdeling – een sleutel tot het oplossen van conflicten in multiculturele samenlevingen
Het overheersende model van democratie is majoritair. In multiculturele samenlevingen kan de meerderheidsdemocratie echter op ernstige moeilijkheden stuiten. Culturele waarden, overtuigingen en talen zijn niet alleen heterogeen, maar kunnen leiden tot verschillende politieke voorkeuren die niet veranderen. In geval van conflict hebben minderheden geen stem of worden ze zelfs permanent uitgesloten van politieke invloed en macht. Consensusdemocratie daarentegen geeft maatschappelijke minderheden een kans om deel te nemen aan de politieke macht en een stem te hebben in het beleid van de regering, wat niet kan worden afgeluisterd. Door onderlinge overeenstemming en compromissen kunnen maatschappelijke scheidslijnen worden verkleind of zelfs overwonnen. Een voorbeeld hiervan is Noord-Ierland. Decennia lang kon het protestantse meerderheidsregime, dat de katholieke minderheid van de macht uitsloot, gewelddadige conflicten en de tweedeling van de samenleving niet voorkomen. Onlangs zijn de twee partijen het eens geworden over een macht-delende regering, in de hoop maatschappelijke verdeeldheid en politieke conflicten te overwinnen.
De cultuur van machtsdeling
Hoe kan vertrouwen tussen politieke tegenstanders in multiculturele samenlevingen ontstaan? Het is duidelijk dat er een vitale behoefte is aan samenwerking, die kan worden gestuurd of zelfs gedwongen. Proportionele vertegenwoordiging is een universele sleutel tot machtsdeling. De effecten zijn de kans op wederzijdse erkenning van zelfs antagonistische actoren als gelijkwaardige partners. Onder deze omstandigheden wordt huisvesting haalbaar. Als geen van de partners van een grote coalitie een meerderheidspositie heeft, wordt roulatie van meerderheden voor verschillende kwesties waarschijnlijk. Dit stimuleert wederzijds respect en voorkomt dat minderheden hun veto misbruiken. Permanente samenwerking bij politieke besluitvorming stelt elites van verschillende culturen, talen of religies in staat wederzijdse vooroordelen te overwinnen en beter met hun verschillen om te gaan. Zodra de politieke elites een beter wederzijds begrip hebben ontwikkeld, kan zo’n cultuur doorsijpelen naar grotere delen van de samenleving.
Ook onder gunstige voorwaarden kost het ontwikkelen van wederzijds vertrouwen en van een cultuur van huisvesting tijd. Het proces is kwetsbaar en kan mislukken. De instellingen van machtsdeling zijn geen garantie voor het overwinnen van maatschappelijke verdeeldheid en diepe conflicten. Ze bieden echter betere kansen op politieke integratie dan een meerderheidsdemocratie.