Zwitserland wordt blootgesteld aan de dynamiek van Europeanisering en globalisering, die conflicten in het binnenland uitlokken. Het land is verdeeld over de kwestie van de Europese integratie. De toenemende polarisatie tussen rechts en links maakt het delen van macht moeilijker. Zwitserse democratie is geen exportmodel. Haar ervaring kan echter als voorbeeld dienen voor andere landen die op zoek zijn naar hun eigen manier van federalisme, machtsdeling of directe democratie.
Zwitserland in het proces van globalisering
Sinds 1992, toen het Zwitserse volk in een populaire stemming het lidmaatschap van de Europese Economische Ruimte (EER) afwees, zijn de Zwitserse regering en de EU erin geslaagd een andere manier te vinden om hun betrekkingen te ontwikkelen: de “bilaterale weg”. Het heeft geleid tot een aantal verdragen tussen de EU en Zwitserland, die allemaal in populaire stemmen zijn aangenomen. Ze geven Zwitserland gedeeltelijk toegang tot de Europese markt, op voorwaarde dat op de Zwitserse markt EU-regelgeving van toepassing is. Zwitserse autoriteiten beweren dat de bilaterale weg de autonomie van het land het beste dient. Zwitserland is echter ook volledig blootgesteld aan de dynamiek van Europeanisering en globalisering. Dit creëert niet alleen nieuwe winnaars en verliezers, maar vergroot ook de kloof tussen liberale pro-Europeanen en conservatieve nationalisten. De Zwitserse politiek is veel meer gepolariseerd. De oude breuklijnen tussen kapitaal en arbeid, en tussen stedelijke en landelijke regio’s, worden steeds opvallender. Polarisatie, de strategie van zowel rechts als links, maakt consensus moeilijk en doet afbreuk aan de geest van het systeem.
De toekomst van de bilaterale weg
Toekomstig succes van de bilaterale weg is onzeker. Als bilateralisme de nationale autonomie niet langer garandeert, zal de kwestie van het EU-lidmaatschap opnieuw op de politieke agenda moeten worden gezet. Toch beschouwt de meerderheid van de Zwitserse kiezers de Europese Unie als een elitair project, bureaucratisch en centralistisch. EU-lidmaatschap zou geen kans maken bij een volksstemming. Directe democratie is weliswaar het belangrijkste obstakel voor lidmaatschap, maar is tegelijkertijd de meest robuuste politieke instelling die de Zwitsers bij elkaar houdt. Het dwingt de politieke elite om de macht te delen, samenwerking, onderhandelingen en compromissen te handhaven, ondanks alle andere transformaties van het Zwitserse staatsbestel, ondanks groeiende verdeeldheid en ondanks de aanhoudende moeilijkheden veroorzaakt door Europeanisering.
Zwitserse democratie – geen exportmodel maar onderwerp van dialoog
Elk land moet zijn eigen manier vinden om zijn politieke instellingen te ontwikkelen op basis van zijn cultureel erfgoed, geschiedenis, economische en sociale situatie. Dit is de reden waarom het “Zwitserse model van democratie” niet één op één kan worden geëxporteerd – noch naar geïndustrialiseerde, noch naar ontwikkelingslanden. Dus als de Zwitsers de democratie willen helpen, moeten ze een manier van dialoog kiezen. Partners die geïnteresseerd zijn in het Helvetische model van democratie zullen ontdekken dat het Zwitserse systeem uniek is, net als hun eigen systeem. De concepten federalisme, machtsdeling of directe democratie zijn dat echter niet: ze kunnen in verschillende landen op specifieke manieren worden gerealiseerd. Tot nu toe kunnen partners de Zwitserse ervaring nuttig vinden op hun eigen manier