Zwitserse gemeenten, ongeveer 2.600 in aantal, verschillen sterk in geografische dimensie en bevolkingsomvang. Niet alleen het kantonnale maar ook het gemeentelijk niveau is grondwettelijk beschermd. Gemeenten hebben het recht om hun lokale politieke organisatie te kiezen binnen de grenzen van de kantonnale wetgeving en ze hebben het recht om gemeentelijke belastingen te heffen en te beslissen over de belastingtarieven. Gemeenten staan het dichtst bij de mensen en ontwikkelen vaak oplossingen op maat van lokale problemen.
Grondwettelijke garanties
Binnen de grenzen van de kantonnale organisatie hebben de gemeenten een grondwettelijk bestaansrecht, inclusief de vrijheid om te fuseren met andere gemeenten of om zelfstandig te blijven, dat niet door de kantons kan worden ingetrokken. Dit betekent dat de hervorming van het lokale bestuur “van bovenaf”, zoals kan worden waargenomen in andere federaties wanneer kleine gemeenten bijvoorbeeld gedwongen worden om te fuseren, in Zwitserland vrijwel onmogelijk zou zijn. Het aantal gemeenten (ongeveer 3.000 tot begin jaren negentig) was inderdaad decennialang nauwelijks afgenomen. Sindsdien zijn ongeveer 400 gemeenten samengevoegd tot grotere eenheden, wat niet verwonderlijk is omdat meer dan de helft van de Zwitserse gemeenten ongeveer 500 inwoners telt.
Politieke organisatie
De gemeenten hebben de vrijheid om, binnen de grenzen van de kantonale wetgeving, een adequate politieke structuur en bestuur te kiezen. Er zijn kantons met tal van kleine gemeenten en andere met minder maar grotere, en de mate van autonomie van de gemeenten varieert van kanton tot kanton. In kleine gemeenten bestaat het lokale bestuur uit een paar gekozen parttime ambtenaren die slecht worden betaald. De grotere steden hebben een parlementaire raad en een fulltime politieke uitvoerende macht die de professionele dienstverlening leidt. Dit leidt tot enigszins vreemde proporties: de 20.000 lokale overheidsfunctionarissen in Zürich, de grootste stad van het land met ongeveer 385.000 inwoners, overtreffen de totale bevolking van het kleinste kanton, Appenzell Innerrhoden, dat 15.500 inwoners heeft.
Lokale belastingen
De gemeenten hebben het recht om belastingen te heffen en zelf de tarieven te bepalen. Dit is zeker het belangrijkste element om de autonomie van de lokale overheid te verzekeren. Fiscale autonomie stelt gemeenten niet alleen in staat om op basis van hun eigen voorkeuren te beslissen over lokale infrastructuur, diensten, ruimtelijke ordening of andere openbare nutsvoorzieningen. Het vestigt ook de verantwoordelijkheid aan beide kanten van de lokale overheid: autoriteiten worden verantwoordelijk gehouden voor het gebruik van hun middelen in overeenstemming met de behoeften van de mensen, en burgers moeten met hun belastingen bijdragen aan de diensten die ze vragen. Gedecentraliseerd bestuur brengt de staat dus dichter bij de mensen. Met meer dan 30 % in het langjarig gemiddelde is het aandeel van de gemeenten in de totale inkomsten en uitgaven van de drie federale niveaus aanzienlijk.