Het Liberaal Vlaams Verbond (LVV) is kritisch voor de plannen van de Vlaamse regering om Vlaanderen op te delen in 17 regio’s. De hervorming zorgt voor wederom een nieuw bestuursniveau en zal de democratische verzuchtingen niet ten goede komen, laat staan de efficiëntie bevorderen, dat schrijven voorzitter Thibault Viaene en politiek secretaris Pieter Coene in Knack van 25/3/2022.
Met grote trom kondigde Bart Somers een interne staatshervorming aan. Als Vlaams minister van binnenlands bestuur stelde hij een nieuw niveau voor; de referentieregio. Deze moet knippen in het kostelijk en onoverzichtelijk oerwoud van intercommunales waarbij hij alleen denkt aan het regionaliseren van de intercommunales, niet aan het responsabiliseren van deze geldmachine van de gemeenten en hun mandatarissen.
De Vlaamse regering heeft de mond vol over efficiëntie. Maar wat we zelf doen, doen we niet beter dan de Walen. We maken er ook een potje van en zoeken ook naar surrealistische oplossingen. De Vlaamse regering getuigt van weinig durf in het besturen. Ik vermoed dat ze zijn vergeten dat ze besturen in opdracht van de bevolking. Dat ze daarbij aan efficiëntie denken is goed. Ik vrees echter dat ze efficiëntie verwarren met centralisatie. Met centralisatie bevordert men de bureaucratie, niet de efficiëntie.
Het Vlaamse onderwijs is het beste voorbeeld van hoe fusioneren van scholen niet heeft geleid tot een verbetering van het onderwijs, maar wel tot bureaucratisering van het onderwijs. De leerkrachten klagen al jaren dat ze meer administratieve dan onderwijzende taken hebben gekregen. Dat is het simpele gevolg van fusies. Om controle te behouden op een grote organisatie moet men meer rapporteren, want het dagelijkse contact tussen de directie en de leerkrachten bestaat niet meer.
De interne Vlaamse staatshervorming is een slag in het water
In Antwerpen bestaat er een veelvoud aan niveau’s: districten (de vroegere gemeenten) met een verkozen gemeenteraad, een niveau van de gefusioneerde gemeenten met verkozen gemeenteraad, de provincie met verkozen raadsleden, het Vlaams Gewest met ministers en parlement, de Federale staat met regering en parlement, het Europese parlement. Om er zeker te zijn dat de burger niet meer weet welke verkozene wat doet en waarom, heeft men in Vlaanderen nog een nieuw niveau bedacht, de referentieregio’s zonder verkozenen.
Het compromis op zijn ‘particraties’ heeft ervoor gezorgd dat we 17 referentieregio’s hebben al hebben we maar 13 centrumsteden waarrond men zou moeten organiseren. Waarom worden deze regio’s het resultaat van politiek getouwtrek en niet op basis van wetenschappelijk onderzoek naar centrumsteden zoals uitgevoerd in een studie van 2001 “De Belgische Stadsgewesten, 2001”, van Sarah Luyten, Etienne Van Hecke van het Instituut voor Sociale en Economische Geografie, K.U.Leuven. Om goed te zijn zou die opnieuw moeten gebeuren. Beroep doen op externe specialisten is geen bewijs van onkunde, maar van het juist inschatten van de eigen kennis.
Herstructureren en de democratie versterken kan gelijktijdig
Waarom denken politici dat concentratie van macht, door fusies, de efficiëntie verbetert? Waarom vinden partijvoorzitters de partij belangrijker dan de democratie ? Waarom blijven ze zo aanmodderen en verkopen het als ‘de’ oplossing? Waarom zien we een toename van het aantal autocraten in de wereld? Het gevolg van concentratie van macht en geld in weinig handen: we noemen ze oligarchen als we over het oosten praten, multinationals als we het over het westen hebben. Autocratie kan alleen maar tegengegaan worden door meer democratie. Wanneer gaan onze politici dit begrijpen? Willen onze politici een autocraat voor hun kinderen en kleinkinderen? Het is nochtans tijd om ze te redden want wat de jongeren betreft ziet het er niet goed uit voor onze democratie. In de Tijd stond het volgende over onze jongeren en de democratie:
« Het lijkt alsof onze democratie voor veel jongeren is verworden tot een vervelend klusje. Iets dat ze liever zouden uitbesteden aan ‘sterke figuren’, die pakweg de trams op tijd laten rijden. Het schouwspel van zelfbediening, Twitter-oorlogjes, lethargie, geklungel en vingerwijzen dat onze politiek vaak biedt, is inderdaad weinig verheffend. »
De democratie verdient beter dan de huidige oplossingen
Onze Westerse democratieën zijn in gevaar. En dat gevaar komt niet van buiten maar van binnen uit. De profileringsdrang van onze partijen is zo groot geworden dat er niet langer sprake is van dingen oplossen voor de burgers van het land. Naast de particratie zijn ook de lobbymachines een probleem voor de democratie, vooral omdat dit de echte achterkamertjes-politiek is.
Een oplossing die de burger niet betrekt bij het bestuur, zal de afkeer tegen de politiek alleen maar doen toenemen. De stemplicht afschaffen zal dit probleem zeker niet oplossen. De enige oplossing is om samen met de burger een nieuwe kijk op de politiek te ontwikkelen, samen zoeken naar consensus. Via het consensus-principe bereikt men het maximaal haalbare waar iedereen (burgers maar niet altijd de partijen) zich nog in kan vinden. Bij vergelijking van de partijprogramma’s is rond de 60% gelijk, dat is dus de consensus. Maar bij regeringsvorming proberen ze een akkoord te maken over de overige 40%, want ze moeten toch scoren bij hun achterban.
Waar moeten we beginnen om de democratie te redden? Waar ontmoeten politici nog de burgers? Hoe kunnen we de burgers terug warm maken voor een ‘vernieuwde’ democratie.
Geef het lokale niveau een nieuw élan
Het niveau dat het dichtst bij de burger aansluit is de gemeente. Geen enkel bestuursniveau (behalve wijkcomité’s) staat dichter bij de burger als de gemeente. Het risico om weggestemd te worden is groot omdat het contact zo nauw is. Zij komen hun kiezers tegen bij de bakker of de beenhouwer, in de kroeg of bij het voetbal. Hoog tijd om hen de aandacht en het respect te geven dat ze verdienen.
Enkele voorstellen met toenemende mate van democratie en waarschijnlijk toenemende afkeer van de partijen
- Het is jammer dat de opkomstplicht is afgeschaft. Dit is eigenlijk toegeven dat niet iedereen interesse moet hebben in het bestuur van de gemeente waar ze wonen.
- Herstel de gemeenten tot voor de fusie-ziekte. De burger heeft recht op een bestuur dat dicht bij hem staat en waarvan hij dikwijls wel mensen kent.
- Maak van referenda en beleidsevaluaties door de burger een standaard proces. Betrek de burger zoveel mogelijk bij het lokaal beleid.
- Geef de burger inspraak in het beleid door het oprichten van wijkcomité’s die samengesteld zijn uit vrijwilligers uit die wijk. Wie weet er beter wat er fout in de wijk gaat dan de eigen bewoners?
- De burgemeester en de schepenen zijn diegenen met het meeste voorkeurstemmen. Door dit systeem moeten er niet langer onderhandelingen gevoerd worden over wie deelneemt aan het bestuur. Dit kan het begin zijn van een consensus-benadering. Het aantal schepenmandaten wordt voor de verkiezingen beslist door het vorige bestuur.
- Om de consensus-benadering nog meer te benadrukken zou men kunnen werken met een gulden meerderheid (61,8 %) in plaats van een gewone meerderheid. Consensus zal moeilijker worden maar beslissingen zullen tenminste gedragen worden door een brede basis.
- Laat enkel lokale partijen toe tot de lijsten en voorzie een lijst onafhankelijken voor wie zich in geen enkele lijst kan vinden. De nationale partijen worden dus direct uitgesloten omdat lokale en nationale politiek totaal verschillende dingen zijn.
Alles wat niet in de gemeenteraad kan beslist worden omdat het gemeente-overschrijdend is of boven de technische of financiële mogelijkheden van een gemeente is, moet op het volgende niveau opgelost worden. Er moet een duidelijke richtlijn komen over wat op welk niveau beslist wordt. Maar wat op lokaal niveau beslist is, kan niet ’overruled’ worden door het hogere niveau.